DELPHI’DE DLL DOSYALARIN OLUŞTURULMASI

Windows kullanıpta .dll uzantılı dosyaları  görmeyen yok gibidir. Bu yazımda dll dosyalrın kısaca ne işe yaradığını ve nasıl oluşturulacağını anlatmayı amaçladım. Özellikle .exe ‘leri büyük olan programcılar  ve aynı fonksiyonu defalarca kullanmak zorunda kalan  programcılara  .dll uzantılı dosya oluşturmalarını ve kullanmalarını tavsiye ediyorum.

Açık adı Dynamic-Link Library olan ve uzanatısı .dll olan DLL dosyalar içlerinde pek çok fonksiyonu barındıran bir çeşit kod ve kaynak kütüphanesidir. DLL’ler .EXE dosyalar gibi tek başına çalışmazlar. Bir DLL dosya başka bir .dll uzantılı ya da .exe uzantılı dosyalar tarafından kullanılır. Bir DLL dosyaya ancak içindeki bir fonksiyon veya kaynak  kullanılacaksa başvurulur. Bir windows uygulaması bir DLL dosyadaki fonksiyona, iki yoldan erişilebilir.

Extranal bildirim kelimesi kullanılarak dll’deki  fonksiyon statik olarak ithal edilir. (static import veya impilct loading -dahili yükleme-). Bu durumda DLL, onu kullanan EXE program çalışmaya başlamadan  yüklenir. Bu durumda eğer kullanılan DLL bilgisayarda yoksa veya çalışmazsa, onu kullanan EXE program hiç çalışmaz. DLL’in içindeki bir fonksiyon adı ile, yeni bir ad ile veya indeks ile çağrılabilir. Statik olarak DLL kullanımının avantajı programın çalışma hızının artmasıdır.

2.GetProcAddress and LoadLibrary ve FreeLibrary adlı windows API fonksiyonları kullanılarak dll dosyanın içindeki fonksiyonlar dinamik olarak kullanılabilir.( dynamic import veya explict loading -harici yükleme-) .Bu fonksiyonlar Win. 3.x ve Win95 de var. Dinamik olarak DLL kullanımın avantajı exe dosyanın boyu küçülür ve DLL sadece kullanıldığı zaman hafızada yer kaplar. Bazı çok özel durumlarda ise uygulamaların ortaklaşa kullandığı DLL ‘lerin hafızadan silinmesi veya bazen de silinememesi problemi ortadan kalkar. Diğer bir avantajı ise DLL dosya bilgisayarda yoksa ve çalışmazsa onu kullanan EXE program çalışır. Dezavantajı ise çağırılan DLL fonksiyonunun çalıştırılması esnasında program hızı DLL’in hafızaya yükleniyor olması yüzünden biraz yavaşlamasıdır.

Pek çok dilde DLL geliştirilebilir ama bu yazımda çok popüler olan Delphi’de, DLL dosya oluşturmayı ve daha az bilindiği için dinamik olarak DLL fonksiyonun kullanılmasını anlatamayı tercih ettim.

Delphi’de bir DLL dosya hazırlamak ve kullanmak diğer dillere nazaran oldukça kolay. Delphi’ de tek formlu bir exe dosya oluştururken project source LISTE 1 deki gibidir ve Delphi tarafından bu  project source otomatikman hazırlanır. Delphi’nin View menu seçeneğinden Project Source seçeneğini seçerseniz, project source’un yazım penceresi açılır. Bu project source üzerinde yapılacak ufak tefek değişikliklerden sonra .dll uzantılı bir dosya elde edilebilir.

***************** LİSTE 1******************************

program Projet1;

uses Forms,

     unit1 in 'UNIT1.PAS' {Form1};

{$R *.RES}

begin

  Application.CreateForm(TForm1, Form1);

  Application.Run;

end.

*******************************************************************

Eğer project source üzerinde aşağıdaki değişikler yapılacak olursa derleme sonucunda elde edilecek dosya, .dll uzantılı bir dosya olacaktır (yani project1.dll).

:

****************LİSTE 2*******************************

library Project1;        {1. program yerine library kelimesi yazılır }

uses   { 2.Forms sözcüğü kaldırılır. }

     unit1 in 'UNIT1.PAS' {Form1};

exports

  kullanim;    

       {3. exports sözcüğü eklenir. Kullanıma hazır olan  fonksiyonunun isimi verilir. }

{$R *.RES}

begin  { 4. ana bloktaki kodlar kaldırılır. }

end.

*********************************************

Şimdi bir dll dosya oluşturma ve bu dll dosyadaki fonksiyonun kullanımına ilişkin örneği inceleyelim.

LISTE 3’Te  te bir fonksiyonu olan sifre.dll dosyanın project source verilmiştir.

********************LİSTE 3 - SIFRE.DPR************************

library Sifre;

uses

  Dllsifre in 'DLLSIFRE.PAS' {KontrolForm};

exports

SifreDogruMu; {kulanılacak olan fonksiyon}

{$R *.RES}

begin

end.

********************************************

SIFRE.DPR içinde bildirilen olan SifreDogruMu fonksiyonu, SIFRE.DLL’i çağıracak uygulama tarından kullanılacağından  export bilidirimli  olarak DLLSIFRE.PAS dosyasında tanımlıdır. SifreDogruMu fonksiyonu SifreyiAl parametresiyle gelen şifreyi alır ve doğru şifre olan ‘BYTE’ kelimesi ile karşılaştırır. Eğer SifreyiAl parametresi ile gelen kelime ‘BYTE’ ise formu açar ve geri dönüş değeri olarak ‘True’ değerini yollar, değilse ‘Yalnış Şifre’ mesajını verir ve geri dönüş değeri olarak ‘False’ değerini yollar. DLLSIFRE.PAS Liste 4 ‘te verilmiştir.

ŞEKIL 1 dllsifre.pas’ın formu

******************** LISTE 4 DLLSIFRE.PAS*****************************

unit Dllsifre;

interface

uses

  SysUtils, WinTypes, WinProcs, Messages, Classes, Graphics, Controls,

  Forms, Dialogs, StdCtrls, Buttons;

type

  TKontrolForm = class(TForm)

    BitBtn1: TBitBtn;

    Label1: TLabel;

    procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

  SIFRE:String;

    { Public declarations }

  end;

var

  KontrolForm: TKontrolForm;

  function SifreDogruMu(SifreyiAl:String) :Boolean;export;

implementation

{$R *.DFM}

procedure TKontrolForm.BitBtn1Click(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

function SifreDogruMu(SifreyiAl:String) :Boolean;

begin

Result::=False;

KontrolForm:=TKontrolForm.Create(Application);

 try

  if (SifreyiAl='BYTE') then

    begin

      KontrolForm.ShowModal;

      Result::=True;

    end

    else MessageDlg('Yalnış Şifre',mtWarning,[mbOk],0);

   finally

   KontrolForm.Free;

 end;

end;

end.

*********************** **************************************

SIFRE.DLL’i çağıran DLLCAGIR.EXE’nin project source LİSTE 5’te verilmiştir.

ŞEKIL 2 -dllcagir.exe ‘nin penceresi

***********LISTE 5 -DLLCAGIR.DPR-***************************

program Dllcagir;

uses

  Forms,

  Cagir in 'CAGIR.PAS' {Form1};

{$R *.RES}

begin

  Application.CreateForm(TForm1, Form1);

  Application.Run;

end.

**********************************************

Liste 6 ‘de sifre.dll ‘in içindeki SifreDogruMu fonkksiyonunu çağıran cagir.pas’ın kodu verilmiştir.

*******************LISTE 6 CAGIR.PAS********************

unit Cagir;

interface

uses

  SysUtils, WinTypes, WinProcs, Messages, Classes, Graphics, Controls,

  Forms, Dialogs, StdCtrls;

type

  TForm1 = class(TForm)

    ButtonSifre: TButton;

    ButtonKapat: TButton;

    Edit1: TEdit;

    Label1: TLabel;

    procedure ButtonKapatClick(Sender: TObject);

    procedure ButtonSifreClick(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

var

  Form1: TForm1;

implementation

{$R *.DFM}

procedure TForm1.ButtonKapatClick(Sender: TObject);

begin

Close;

end;

procedure TForm1.ButtonSifreClick(Sender: TObject);

var

tutacak:THandle;

SifreSonuc: function (SifreyiAl:String) :Boolean;

begin

  try

  tutacak:=LoadLibrary('SIFRE.DLL');{sifre.dll harici olarak yükleniyor}

  @SifreSonuc:= GetProcAddress(tutacak,'SifreDogruMu');

     {SifreDogruMu Fonksiyonunun adresi işaretçiye veriliyor}

  SifreSonuc(Edit1.Text);

     {SifreDogruMu fonksiyonu SifreSonuc işaretçisi tarfından çağırılıyor}

  finally

  FreeLibrary(tutacak); {sifre.dll hafızadan siliniyor}

  end;

end;

end.